Rundingan Tengku Abdul Kadir dengan Phya Sri Shadheb

Pada 23 Oktober, 1901, Phya Sri Shadhed serta rombongannya bertolak ke Patani melalui jalan laut. Setibanya di Patani, Phya Sri terus mengadakan pertemuan dengan Tengku Abdul Kadir di Istana Cabang Tiga. Dalam pertemuan itu Tengku Abdul Kadir memberitahu sebab-sebab mengapa Raja-Raja Melayu tidak puas hati dengan Pesuruhjaya Siam. Sejak kerajaan Siam menempatkan Pesuruhjaya Siam dan kakitangannya di Patani, kedudukan baginda sebagai Raja negeri telah terjejas dan rakyatnya pula terpaksa menanggung pelbagai masalah akibat daripada tindak-tanduk pegawai-pegawai Siam itu. Bagi mengatasi masalah itu, baginda mencadangkan supaya negeri Patani diberi kebenaran memerintah sendiri tanpa campur tangan Siam seperti Kedah. Sultan menduduki tempat yang tertinggi di dalam hierarki pentadbiran, undang-undang tempatan menjadi dasar pemerintahan dan Bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi.

Pada 24 Oktober, 1901, Phya Sri sekali lagi menghadap baginda Tengku Abdul Kadir dan kali ini beliau membawa bersamanya sepuncuk surat yang ditulis dalam bahasa Siam. Phya Sri meminta Tengku Abdul Kadir menandatangani surat itu yang dikatakan mengandungi segala aduan dan cadangan baginda untuk mengatasi masalah Patani. Surat itu akan diserahkan kepada Putera Damrong bagi mendapatkan pertimbangannya. Tengku Abdul Kadir enggan menandatangani surat itu kerana ia ditulis dalam bahasa Siam. Phya Sri memberi jaminan bahawa surat itu bukan merupakan surat perjanjian dan baginda tidak terikat dengan segala kandungannya. Sungguhpun begitu,Tengku Abdul Kadir masih lagi tidak mahu menandatangani surat itu. Akhir sekali, Phya Sri mengarahkan pegawainya sepaya menterjemahkan surat itu ke dalam bahasa Melayu untuk didengar oleh Tengku Abdul Kadir.

Selepas dibaca surat itu, Phya Sri sekali lagi memberi jaminan bahawa baginda tidak terikat dengan kandungannya. Baginda boleh membuat pindaan kemudian,yang difikirkannya perlu. Dengan jaminan itu, Tengku Abdul Kadir telah menurunkan tandatangannya. Selepas mendapatkan tandatangan itu Phya Sri dan rombongannya berangkat ke Teluban dalam perjalanannya ke Singapura. Di Singapura, Phya Sri telah memberitahu Swettenham dan Duff bahawa kononnya masalah ‘Raja Patani’ telah dapat diselesaikan kerana Tengku Abdul Kadir telah menerima peraturan pentadbiran hasil dari rundingan antara kedua belah pihak. Beliau juga menjangka kekacauan tidak mungkin lagi berlaku selepas tercapainya pesetujuan itu.

Bagaimanapun keadaanya agak berlainan sekali di Patani. Selepas Phya Sri meninggalkan Patani, Tengku Abdul Kadir telah meminta pegawainya menterjemahkan surat tersebut. Alangkah terkejutnya baginda apabila mendapati kandungan surat itu berlainan sekali dengan apa yang diterangkan oleh Phya Sri kepadanya. Memang benar bahawa surat itu ditujukan kepada Putera Damrong tetapi kandungannya menyatakan bahawa baginda telah bersetuju untuk menerima ‘undang-undang Pentadbiran tahun 116’ bagi dikuatkuasakan di negeri Patani. Sejajar dengan itu juga baginda bersetuju untuk menerima perlantikan seorang Setiausaha Kerajaan yang mempunyai kuasa muktamad dalam segala urusan negeri Patani. Menyedari bahawa baginda telah ditipu, Tengku Abduk Kadir dengan serta merta menghantar dua orang Pembesar Negeri, Wan Ismail dan Wan Muhammad, ke Singapura untuk memberitahu Timbalan Menteri Siam itu tentang kesilapan yang terdapat dalam surat itu. Selepas diberitahu oleh wakil Raja Patani, Phya Sri menyatakan persetujuannya untuk berjumpa dengan Tengku Abdul Kadir selepas perkara itu dibincangkan di dalam majlis perjumpaan Raja-raja Negeri di Nongchik pada 13 November 1901. Phya Sri juga meminta Tengku Abdul Kadir supaya tidak menghebohkan kejadian yang berlaku tempoh hari kepada Raja-Raja Melayu lain.

Tengku Abdul Kadir tidak hadir di mesyuarat yang telah diadakan di Nongchik pada 13 November, 1901 atas alasan sakit. Dengan berbuat demikian, bererti baginda tidak akan terikat dengan sebarang keputusan yang dibuat oleh Majlis tersebut. Di mesyuarat itu, Phya Sri telah mengemukakan ‘undang-undang pentadbiran tahun 116’ yang dirancang untuk dilaksanakan di negeri-negeri Melayu Patani. Beliau telah meminta Raja-Raja Melayu yang hadir mengesahkan peraturan itu. Di bawah peraturan pentadbiran itu tujuh buah negeri Patani akan dipecahkan kepada dua bahagian iaitu

1. Bahagian Sungai Teluban (Saiburi, Legeh dan Kelaba).

2. Bahagian Patani (Patani, Nongchik, Reman dan Jala).

Setiap bahagian itu akan dilantik seorang Residen-Jeneral, Setiausaha, Hakim, Bendahari dan Timbalan-timbalan mereka. Residen-Jeneral bertanggungjawab dalam menguruskan hal-ehwal dalam negeri sesuai dengan arahan Pesuruhjaya Tinggi. Residen-Jeneral juga mempunyai kuasa untuk memecat mana-mana pegawai kerajaan, selepas berunding dengan PesuruhjayaTinggi, termasuk juga memecat mana-mana Raja ataupun ketua Negeri, sekiranya mendapati mereka tidak menjalankan tanggungjawab mengikut peraturan yang ditetapkan. Residen-Jeneral juga mempunyai kuasa menghukum atau mendenda sebarang penjenayah tetapi tidak melebihi 100 tikal ataupun selama tiga bulan penjara. Residen-Jeneral juga berkuasa untuk membatalkan sebarang arahan yang dikeluarkan oleh Raja negeri yang dianggap bercanggah dengan Undang-undang Tubuh Siam.

Sungguhpun peraturan itu menetapkan bahawa Raja bertanggungjawab ke atas pentadbiran negeri tetapi baginda mestilah terlebih dahulu mendapatkan kelulusan Setiausaha Kerajaan dan juga Majlis Negeri sebelum mengeluarkan sebarang arahan. Bagaimanapun, Raja atau Setiausaha Kerajaan dan pegawai-pegawai lain tidak mempunyai kuasa untuk:

1. membuat sebarang undang-undang;

2. memberikan pajakan atau mengutip wang daripada penduduk-penduduk dalam apa bentuk sekalipun;

3. memberikan konsesi lombong ataupun kayu jati atau mengadakan sebarang perjanjian dengan kuasa asing;

4. Menjatuhkan hukuman mati ataupun penjara seumur hidup ke atas seseorang atau merampas harta rakyat; membenarkan sebarang warganegara asing membeli tanah untuk pertanian; atau membuat rumah dengan tujuan untuk menetap di negeri itu; atau untuk membuat perjanjian dengan negara-negara asing atau untuk mempunyai askar, ataupun menyimpan senjata api.

Di bawah peraturan itu, Raja-Raja negeri diberikan jaminan kewangan yang mencukupi sekiranya baginda menjalankan tugasnya dengan baik. Bagaimanapun Phya Sri gagal mendapat persetujuan Raja-raja Melayu, kecuali Raja Jering dan beberapa orang pegawai yang pro-Siam, menerima peraturan pentadbiran. Raja-raja Melayu telah menolak peraturan pentadbiran itu secara keras kerana mereka sedar bahawa dengan menerimanya, kedudukan mereka sebagai raja negeri akan terjejas.

Sebelum pulang ke Bangkok, Phya Sri telah singgah di Patani untuk menyerah salinan peraturan itu kepada Tengku Abdul Kadir Kamruddin serta meminta baginda menerima peraturan itu. Seperti juga Raja-raja Melayu lain, Tengku Abdul Kadir telah menolak peraturan itu. Sekiranya baginda menerima peraturan itu kedudukan baginda adalah ‘… subordinates to 2 or 3 Siamese officers of no particular rank’. Ia juga akan ‘deprives him of all authority’.

Beberapa hari kemudian, Tengku Abdul Kadir menghantar surat bantahan kepada chulalongkorn menyemai perkara itu. Tanpa menghirau bantahan Raja-raja Melayu, Kerajaan Siam meneruskan juga rancangannya untuk merombak sistem pemerintahan di negeri-negeri Melayu Patani.Tengku Abdul Kadir telah dimaklum tentang keputusan ini oleh Putera Damrong pada16 Disember, 1901. Peraturan itu dikenali sebagai ‘peraturan bagi mentadbir Tujuh Wilayah bagi Tahun 120’ di negeri-negeri Melayu Patani.