Patani di Bawah Pemerintahan Siam

Penyusunan semula sistem pentadbiran wilayah yang telah dilakukan sejak 1898 telah membawa perubahan juga dalam birokrasi. Raja-Raja Melayu satu demi satu telah digantikan dengan Gabenor Siam yang dilantik dari perkhidmatan awam kebangsaan. Oleh kerana kesemua jawatan terletak di bawah perkhidmatan awam kebangsaan dan segala urusan pentadbiran dijalankan dalam bahasa Siam, maka hampir kesemua jawatan kecil seperti kerani dan pelayan pejabat, telah dipegang oleh pegawai Siam yang didatangkan dari Bangkok.

Bagi orang-orang Melayu perubahan dalam sistem pentadbiran ini adalah satu penjajahan ke atas negeri dan bangsa mereka. Suatu hal yang menimbulkan masalah kepada orang-orang Melayu ialah pegawai-pegawai Siam yang dihantar bertugas ke selatan adalah berpendidikan Siam. Mereka tidak mengetahui bahasa dan adat-resam tempatan. Oleh kerana kurang mengetahui tentang kebudayaan tempatan, tindakan dan perbuatan pegawai Siam itu selalu menyinggung perasaan orang-orang Melayu. Keadaan ini menyebabkan perhubungan antara penduduk-penduduk tempatan dengan para pegawai Siam tidak terjalin dengan baik. Selain daripada sikap itu, kualiti pegawai-pegawai Siam yang dihantar bertugas di Patani adalah kurang memuaskan.

Arsa Meksawan, dalam kajiannya menulis bahawa: The assignment of high-ranking officials who were residents of Bangkok to provincial posts was not regarded favourably by them. Old tradition did not encourage people to move freely from one province to another. Naturally officials who were used to living in Bangkok all their lives hated the idea of being transferred to the provinces, which were places alien and unknown to them (Arsa Meksawan 1961, 11).

Memang telah menjadi satu amalan pemerintah Bangkok menjadikan wilayah-wilayah yang terpencil dari pentadbiran pusat seperti di selatan sebagai tempat "Pembuangan" pegawai-pegawai rasuah. Akibatnya, wilayah-wilayah berkenaan mempunyai pegawai yang mengamalkan rasuah, tidak cekap dan tidak bertanggungjawab. Ramai di kalangan mereka yang terlibat dalam perbuatan-perbuatan rasuah dan kegiatan jenayah lain seperti penyeludupan. Akibat daripada sikap dan kualiti pegawai-pegawai Siam yang dihantar bertugas di selatan yang mementingkan diri sendiri, pembangunan sosial dan ekonomi di Patani terabai dan terbiar. Bagi orang-orang Melayu, mereka tidak melihat sebarang perubahan yang dapat dinikmati di bawah pemerintahan Siam. Keadaan ekonomi mereka tetap tidak berubah sedangkan mereka juga membayar cukai kepada kerajaan. Keadaan ini telah menimbulkan kemarahan orang-orang Melayu terhadap pemerintah. W.A.R Wood, Konsul British di Songkhla, bersetuju bahawa ‘Patani ‘is grossly misgoverned’.1 Antara perkara yang mencetuskan perasaan tidak puas hati orang-orang Melayu Patani ialah adanya aktiviti buruh paksaan.

To my mind the most disgusting feature of this forced labour in Patani is that it is all for nothing. Men are dragged from their homes and work and set to perform arduous tasks without pay and though the whole country is groaning with discontent owing to this state of affairs there is nothing to show it. I really cannot think what the Siamese make these unfortunate people do, but is quite clear that their labour is not utilized for public works.2

Malahan Kooday (Raja Pitak), Raja negeri Patani, pernah mengadu kepada Wood tentang kesusahan hidup di bawah pemerintahan Siam. Katanya: You will see, "that my mouth cannot speak some things, but in my heart I know what people are saying, and how unhappy the peasants of Patani are now.

Dalam suratnya kepada Paget, Menteri British di Bangkok, Wood menyatakan kebimbangannya bahawa sekiranya tindakan tidak diambil, kemungkinan besar kekacauan akan berlaku di wilayah Melayu tersebut. In short, everyone is full of discontent… the natives of Patani who begged me to register them as British subjects were very numerous. Patani is grossly misgoverned, and if the Siamese authorities do not mend their ways they will only have themselves to thank should serious trouble occur. I myself should have considerably more respect for the natives of Patani that I now have were they were to rise up and massacre every Siamese in the state.

Pihak British sememangnya berhasrat untuk melihat negeri-negeri Melayu tersebut bebas daripada naungan Siam dan meletakkan negeri-negeri tersebut di bawah naungannya terutama selepas menerima laporan mengenai kemungkinan kekacauan meletus di wilayah tersebut. Pihak British berpeluang untuk membangkitkan soal kedudukan Patani dan Setul dengan pihak Siam apabila pihak Siam mengemukakan cadangan untuk membincangkan tentang penyerahan Negeri-Negeri Melayu utara kepada British pada tahun 1907 (Nik Anuar 1994).

Dalam pertemuannya dengan Paget, Menteri British di Bangkok, Strobel, Penasihat Utama kerajaan Siam, mengemukakan cadangan kerajaan Siam untuk menyerahkan negeri Kelantan dan Terengganu kepada pihak British dengan syarat hak keistimewaan British di Siam dihapuskan. Dalam rundingan, pihak British cuba mempengaruhi kerajaan Siam supaya menyerahkan juga Negeri-Negeri Melayu seperti Patani, Legeh, Reman dan Setul berasaskan pertimbangan etnik, kebudayaan dan ilmu alam. Strobel, bagaimanapun, menolak cadangan tersebut dengan menegaskan bahawa kerajaan Siam hanya bersetuju untuk menyerah mana-mana wilayah yang tidak mempunyai kuasa kawalannya saja, dan pembahagian itu adalah bergantung kepada pertimbangan yang berkaitan dengan hal-hal pentadbiran semata-mata. Namun demikian, Paget, dalam perbincangan tidak rasminya dengan Strobel, cuba memasukan juga Patani dan negeri-negeri di sekitarnya dalam penyerahan itu tetapi gagal. Strobel menolaknya dengan tegas sambil berkata bahawa:

If that is to be the game, I think we had better abandon the negotiations at once. I am having sufficient difficulty with the King about Kedah and am not prepared to gofurther …there are considerable settlements of Siamese in Setul, and it might not be possible to include that state… As for Patani it is out of the question, as the Siamese Government will never consent to its cession.

Bagaimanapun, dalam perbincangan selanjutnya, Strobel bersedia untuk melepaskan Perlis. Pihak Siam juga bersetuju untuk menyerahkan beberapa buah pulau, termasuklah Pulau Langkawi. Pihak kerajaan British pula bersetuju memberikan pinjaman untuk membiayai pembinaan kereta api kepada kerajaan Siam atas kadar 3 3/4 peratus setahun. Kegagalan British untuk melepaskan Patani daripada belenggu kekuasaan Siam telah mengecewakan orang-orang Melayu Patani. Dengan itu tidaklah hairan orang-orang Melayu di Patani telah bangkit memberontak dalam tahun 1910 dan 1911 yang diketuai oleh tuan-tuan guru pondok. Malangnya, pemberontakan itu dibuat tanpa perancangan yang rapi dan dengan demikian pihak berkuasa Siam dengan senang saja dapat mematahkannya.