Mesyuarat di Pantai Semut Api

Perkembangan politik yang berlaku di Bangkok sendiri telah memaksa para pemimpin Patani menilai semula strategi yang patut diambil bagi mencapai matlamat perjuangan mereka. Pada 12 Disember 1947, Haji Sulung telah mengadakan pertemuan dengan Tengku Mahmood Mahyideen di Pantai Semut Api, Kota Bharu, Kelantan, bagi mengkaji tindakan yang perlu diambil untuk membebaskan Patani daripada penjajahan Siam dalam suasana perubahan politik negeri Siam ketika itu.

Pada masa itu Tengku Mahmood Mahyideen baru saja pulang dari Indonesia kerana mengikuti rombongan wartawan akhbar Utusan Melayu untuk meninjau perkembangan politik di sana. Semasa di Jakarta, Tengku Mahmood Mahyideen juga telah mengambil kesempatan berbincang dengan pemimpin-pemimpin Indonesia, seperti Presiden Soekarno dan Timbalannya, Dr. Hatta tentang masa depan serta nasib orang-orang Melayu di Selatan Siam. Dalam perbincangan yang singkat itu, para pemimpin Indonesia tidak dapat menyalurkan bantuan kepada perjuangan rakyat Patani memandangkan Indonesia masih lagi dalam arus perjuangan menentang Belanda serta juga sibuk mengurus hal-ehwal dalam negeri. Sebaliknya, mereka menasihatkan Tengku Mahmood Mahyideen supaya meminta bantuan dari pihak British.

Turut hadir di mesyuarat yang diadakan di Kota Bharu itu ialah Tengku Abdul Kadir Putera dan Tengku Abdul Jalal. Tengku Mahmood Mahyideen memberitahu Haji Sulung bahawa mereka mempunyai dua pilihan tentang masalah memperjuangkan pembebasan Patani, iaitu sama ada dengan cara pemberontakan bersenjata atau melalui rundingan. Pilihan lain ialah mengisytiharkan kemerdekaan. Dalam mesyuarat itu juga Tengku Mahmood Mahyideen memaklumkan bahawa Pridi Banamyong pernah menulis surat kepadanya meminta bantuan bagi melancarkan mengetuai pemberontakan menentang rejim tentera pimpinan Pibul Songgram. Sekiranya pemberontakan itu berjaya, Pridi berjanji akan memenuhi tuntutan seperti yang dikemukakan oleh Tuan Guru Haji Sulung supaya keempat-empat wilayah di Selatan diberi hak pemerintahan sediri. Bagaimanapun Tengku Mahmood Mahyideen berpendapat orang-orang Melayu tidak mempunyai keupayaan untuk bangkit memberontak menentang rejim tentera kerana dua sebab utama, pertama kerana kekurangan alat senjata, dan kedua kerana ketiadaan sokongan antarabangsa.

Sungguhpun kerajaan British tidak mengiktiraf rejim Aphaiwong yang didokong oleh tentera, British tidak akan merestui sebarang tindakan yang boleh mencetuskan kekacauan di negara itu yang boleh menjejaskan kepentingan ekonomi British serta bekalan dan pengeksportan beras. Pada hematnya, orang-orang Melayu hendaklah terlebih dahulu berusaha menyelesaikan masalah itu secara perundingan dengan pihak Siam di samping berusaha mendapatkan sokongan masyarakat antarabangsa.

Berhubung rundingan dengan pihak Siam, Tengku Mahmood Mahyideen menyatakan bahawa Khung Aphaiwong pernah menjemput Tuan Guru Haji Sulung dan beberapa orang pemimpin tempatan, termasuk dirinya sendiri, ke Bangkok bagi membincangkan masalah orang-orang Melayu di Patani. Pada pandangan beliau, tindakan mengisytiharkan kemerdekaan tidak akan membawa sebarang erti sekiranya kuasa-kuasa besar tidak merestuinya.Sebaliknya langkah tersebut akan membawa lebih banyak kemudaratan terhadap perjuangan mereka. Oleh yang demikian, pilihan yang ada pada mereka ialah terus berusaha menyelesaikan masalah itu secara rundingan ataupun mengikut lunas-lunas perlembangaan Siam.

Selepas dibahaskan dengan mendalam, mereka mengambil keputusan menyokong cadangan Tengku Mahmood Mahyideen untuk menyelesaikan masalah Patani secara rundingan. Oleh kerana Tengku Mahmood Mahyideen lebih banyak mempunyai pengalaman dalam urusan antarabangsa serta dikenali ramai, Tuan Guru Haji Sulung telah menyatakan persetujuannya untuk melantik beliau sebagai wakil orang-orang Melayu Patani sekiranya pihak Siam bersetuju untuk mengadakan rundingan bagi menyelesaikan masalah orang-orang Melayu Patani itu.

Sekembalinya ke Patani, Haji Sulung telah mengadakan perbincangan dengan para pemimpin tempatan tentang keputusan mesyuarat tersebut yang mencadangkan untuk melantik Tengku Mahmood Mahyideen sebagai wakil orang-orang Melayu. Mereka juga bersetuju untuk melantik Tengku Mahmood Mahyideen sebagai ketua Negeri ataupun Gabenor bagi keempat-empat buah wilayah di selatan Siam sekiranya kerajaan Siam bersetuju untuk memberi hak pemerintahan sendiri kepada mereka. Bagi mengesahkan perlantikan itu, Tuan Guru Haji Sulung telah membuat surat perlantikan secara rasmi dengan mendapat pengesahan daripada empat puluh orang pemimpin Melayu tempatan.

Surat perlantikan itu berbunyi seperti berikut: Hadzaratul muhtaram Che Mahmood Mahyideen bin Abdul Kadir bekas Sultan Petani. Adalah kami umat Melayu yang di bawah perintahan kerajaan Siam mema’lom kan bahwa kami sekarang tidak lagi berkuasa hendak menanggong akan ke’azapan tindihan dan kezaliman yang dihempaskan ka-atas kami sekalian oleh pegawai2 kerajaan Siam baik pada diri masing2, kaum bangsa dan ugama bagaimana yang terma’lom itu sungguh pon kami sekelian telah beberapa kali mengangkat kan surat2 rayu hal dan teriak tangis kepada penguasa kerajaan Siam meminta dan tujuan hendak menghilangkan bangsa Melayu Ugama Islam yang kami kasihi itu tetapi tidak juga dapat apa2 timbangan yang diberi puas hati kami. Maka dengan surat ini kami mewakili dengan sepenuh2nya meminta ada tulong akhtiar kan barang apa hal pon yang patut dan layak pada pandangan Inche supaya kami boleh hidop di dalam dunia ini sebagai manusia yang didalam nya pada segala hak2 kema’nusiaan dan bangsa Melayu yang berugama Islam. Maka dengan kehendak dan tujuan ini lah kami dengan suka hati dan kehendak masing2 menurun kan tanda tangan dibawah ini tanda mengsah kan kasukaan kami masing2 akan perwakilan yang tersebot diatas ini.

Tindakan Haji Sulung mengadakan mesyuarat dengan Tengku Mahmood Mahyideen di Kota Bharu telah mendapat perhatian serius pihak berkuasa Siam di Patani. Justeru, pada hari Jumaat, 16 Januari 1948 Gabenor Patani telah mengarah agar Haji Sulung ditangkap di atas tuduhan ‘terlibat dalam pakatan untuk memisahkan keempat-empat buah wilayah di Selatan daripada pemerintahan Siam dan juga menubuhkan pasukan gerila bagi menimbulkan kekacauan di wilayah tersebut’(PKPIM 1970). Berikut adalah catatan Tuan Haji Sulung mengenai penahanannya;

Pada hari Jumaat 16 Januari 1948, berserta dengan beberapa orang mata-mata ka-rumah saya ia-lah pesurohnya daripada Piaratna Pakdi, Pesuruhjaya Patani serta membawa surat memberi perentah suroh tangkap saya dan suroh pereksa bilek2 rumah dengan sebab saya membuat surat wakil kapada Tengku Mahmud Mohyideen bin Tengku Abdul Kadir, Raja Patani berkenaan dengan tujoh buku (perata) tuntutan rakyat Patani kepada kerajaan Siam. Ialah dengan persetujuan rakyat jelata Patani suka berwakil kapada nya supaya boleh berunding dan berkirakan tuntutan yang telah di-hantar kapada kerjaan pada 3 April 1947. Maka dengan sebab surat wakil itu-lah boleh Kaluwong (Pesuruhjaya) memberi perentah suroh tangkap saya ini…’

Mengikut Tuan Guru Haji Sulung, penahanannya juga mempunyai kaitan dengan isu pilihan raya yang dijadual akan berlangsung pada akhir bulan Januari 1948. Beliau mencatat:

pada hal sebenar-nya tujuan dia tangkap itu semata2 untuk diri sendiri ia mengambil kekausaan Kerjaan buat pakai untok diri sebab dia datang terima jawatan Kaluwong chuma 16 hari boleh tangkap saya. Sebab-nya ada-lah pada masa dia dudok di Bangkok ada menulis surat kapada saya minta tolong kira dengan rakyat Patani boleh di-pileh dia menjadi wakil bagi rakyat Patani supaya boleh masok meshuarat di-dalam Majlis Parlimen di-Bangkok oleh kerana saya dengan dia ada berkenalan benar pada masa dia memegang jawatan Kaluwong di-Patani pada masa 18 tahun dulu. Maka pada masa itu saya tak ada peluang boleh tolong dia dengan sebab Kun Charoen Sokseng, sa-orang sangat rapat dengan saya berkehendak jadi wakil bagi rakyat Patani di-dalam masa 18 tahun dulu. Tidak upaya mau menolong dia dan dengan sebab itu ada ingatan marah kapada saya boleh datang tangkap itu."

Beberapa hari kemudian, kerajaan Siam telah mengeluarkan kenyataan berhubung dengan penahanan Tuan Guru Haji Sulung. Dengan kenyataan ini, pihak Siam berharap keadaan akan kembali reda. Kenyataan itu berbunyi seperti berikut:

Raja Negeri Patani memberi kecerapan kepada sekalian umat2 Patani. Mengikut bagaimana yang kerajaan tangkap dan tahan Haji Sulung bin Haji Abdul Kadir pada hari Jumaat 16 haribulan Mokomon 2491 itu ialah disebabkan Haji Sulung menjalankan perkerjaan yang salah bagi undang-undang kerajaan dengan secukup2nya terang serta cukup dengan beberapa keterangan. Oleh sebab yang demikian ahli2 jawatan yang berkuasa menahankan Haji Sulung ke dalam tahan kerana memeriksa saksi2 buat mengesahkan hati dengan secukup2 adil mengikut bagaimana peraturan dengan secukup2nya.Adapun yang kerajaan tahan Haji Sulung bin Haji Abdul Kadir di dalam tahanan itu tidak sekali2 bersabit dengan perkara agama. Oleh yang demikian berharaplah kepada sekalian umat2 Patani ketahui dengan ingatan yang sempurna, serta di minta jangan bersusah hati dan tetapkanlah hati dengan setetapnya. Jangan sekali percaya di atas cakapan yang bukan2 bagi mereka yang sengaja hendak mengelirukan faham masing-masing.

Kegagalan pihak berkuasa Siam untuk membebaskan Haji Sulung dengan ikat jamin telah mencetuskan tunjuk perasaan di hadapan Pejabat Gabenor Siam di Patani oleh pengikut-pengikut Tuan Guru Haji Sulung. Pihak Polis Siam telah bertindak dengan menahan pemimpin-pemimpin tunjuk perasaan tersebut, termasuklah Wan Osman, pemimpin Persekutuan Semangat Patani dan Wan Muhammad Amin. Pihak berkuasa Siam juga menahan sesiapa saja yang disyaki menyokong perjuangan Tuan Guru Haji Sulung. Ada juga di antara mereka yang ditembak dan hilang dalam keadaan yang penuh misteri.

Sehubungan dengan hal ini, Tengku Hussein bin Tengku Pit, seorang ahli keluarga Tengku Mahmood Mahyideen pernah menceritakan pengalaman pahit yang dialaminya pada masa itu.

Two or three months ago 5 policemen came to my house about 8 a.m. and searched the whole place but found nothing. I was taken to the police station, searched and asked whether I knew Haji Sulung of Patani, to which I replied that I did. I was allowed to go but was told that my movements in future would be reported. From then on my house was frequently entered at night by the police and searched. I am the licensed holder of a firearm and I went to the Amphur and said that if people kept coming into my house at night I was liabled to shoot them where upon he of course removed my revolver. I was later warned by police corporal that the Siamese were after my blood as I was a friend of Tengku Jalal and Muhyideen and that I would certainly be shot. He warned me not to leave my house if I was called for by the Amphur or by the police at night as he was aware of an arrangement to have me shot.

Ekoran daripada ketegangan itu, pihak berkuasa Siam telah memperketat-kan kawalan di sempadan Kelantan-Narathiwat. Selain itu, pihak berkuasa imigresen Siam juga telah menghentikan pengeluaran pas sempadan kepada penduduk-penduduk tempatan. Oleh kerana bimbang dengan kemungkinan tindak balas yang lebih keras daripada pihak berkuasa Siam, beberapa kumpulan pertahanan diri telah ditubuhkan oleh orang-orang Melayu di merata-rata tempat di Patani, Yala dan Narathiwat. Kumpulan-kumpulan kecil ini ialah Kumpulan Parang Panjang, Kumpulan Sabilillah, Kumpulan Selendang Hitam, Kumpulan Selendang Merah dan seumpamanya.5 Kumpulan-kumpulan ini telah bertindak dengan menyerang balai-balai polis Siam yang terpencil, membakar sekolah-sekolah Siam dan bangunan-bangunan kerajaan yang lain.

Pertempuran juga telah berlaku di antara kumpulan-kumpulan tersebut dengan pasukan keselamatan.
Perkembangan yang berlaku di Patani turut membimbangkan Tengku Mahmood Mahyideen. Beliau bimbang sekiranya satu tindakan tidak diambil untuk membebaskan Tuan Guru Haji Sulung serta rakan-rakannya daripada tahanan Siam, kemungkinan besar kekacauan akan berlaku di wilayah tersebut.

Dengan itu, Tengku Mahmood Mahyideen telah mengarahkan Tengku Abdul Jalal supaya menubuhkan sebuah Jawatankuasa yang dikenali sebagai "Jawatankuasa perwakilan Orang-orang Melayu selatan Siam"bagi mengendalikan masalah serta kebajikan orang-orang Melayu Patani, khususnya pemimpin-pemimpin Melayu Patani yang ditahan di Patani. Antara tindakan awal yang diusahakan oleh Jawatankuasa ini ialah mengirim kawat kepada Khuang Aphaiwong, Perdana Menteri Siam pada 16 Februari 1948 yang merayu supaya Tuan Guru Haji Sulung dibebaskan. Kawat itu berbunyi seperti berikut:

Pertimbangan penangkapan dan penahanan Haji Sulung dan lain-lain sebagai bertentangan dengan prinsip keadilan. Selepas satu bulan dalam tahanan belum ada tuduhan terhadap mereka. Bukti menunjukkan kekerasan dan ancaman untuk merekakan tuduhan terhadap mereka. Kami meminta mereka dibebaskan segera.

Kawat juga telah dihantar kepada Setiausaha Agung Pertubuhan Bangsa-bangsa Bersatu yang merayu supaya badan dunia itu campur tangan untuk mengelakkan daripada berlaku pertumpahan darah dan kesengsaraan ke atas penduduk-penduduk di keempat-empat buah wilayah di Selatan Siam. Dalam kawat kepada kerajaan British dan Perancis, Jawatankuasa meminta mereka tidak mengiktiraf rejim Khuang Aphaiwong sehingga Haji Sulung dibebaskan.

Selain itu, ia juga menuntut agar pungutan suara diadakan di Selatan Siam untuk menentukan hasrat orang-orang Melayu Patani sama ada mereka mahu berada di dalam pemerintahan Siam ataupun menyertai Persekutuan Tanah Melayu. Dalam masa yang sama sebuah kenyataan telah dikeluar disebarkan di seluruh Patani atas nama ‘Bumiputra Patani’ menyeru umat Melayu Patani untuk berjuang menuntut kebebasan dan keadilan.